İcra ve İflas Kanunu'na Göre Kambiyo Senetlerinde İtiraz Şekli ve Süreleri (İİK 169-170)
Kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek), ticari hayatta ödeme aracı olarak yaygın bir şekilde kullanılan ve İcra ve İflas Kanunu (İİK) tarafından özel hükümlere tabi tutulan kıymetli evraklardır. Bu senetlere dayalı icra takiplerinde, genel haciz yolundan farklı olarak, borçlunun itiraz usul ve süreleri özel olarak düzenlenmiştir. Bu makalede, İİK hükümleri çerçevesinde kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda itiraz şekilleri, süreleri ve itiraz üzerine izlenecek yollar detaylı bir şekilde incelenecektir.
Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu ve Ödeme Emri
Alacaklı, elinde kambiyo senedi varsa, genel haciz yoluna başvurmak yerine, daha hızlı ve etkili olan kambiyo senetlerine özgü haciz yoluna başvurabilir. Bu takip türünde, alacaklının icra dairesine başvurusu üzerine, icra dairesi borçluya bir "ödeme emri" gönderir. Bu ödeme emri, borçluya borcunu ödemesi veya itirazlarını bildirmesi için bir süre tanır.
Kambiyo Senetlerinde İtiraz Türleri ve Süreleri (İİK m. 169, 170)
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda borçlu, ödeme emrine karşı iki temel itirazda bulunabilir:
- İmzaya İtiraz (İİK m. 170/I): Borçlu, senet üzerindeki imzanın kendisine ait olmadığını iddia edebilir.
- Borca İtiraz (İİK m. 169/I): Borçlu, borcun varlığına, miktarına, vadesine veya diğer koşullarına itiraz edebilir.
İtiraz Süresi:
Hem imzaya hem de borca itiraz süresi, ödeme emrinin borçluya tebliğ tarihinden itibaren 5 gündür. Bu süre kesindir ve kaçırılması durumunda itiraz hakkı düşer. Gecikmiş itiraz hükümleri kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda uygulanmaz.
İtiraz Şekli:
İtiraz, icra dairesinin bulunduğu yerdeki İcra Mahkemesi'ne yazılı bir dilekçe ile yapılır. Sözlü itiraz mümkün değildir. İtiraz dilekçesinde, itiraz nedenleri açık, somut ve gerekçeli bir şekilde belirtilmelidir. Genel ve soyut ifadelerle yapılan itirazlar (örneğin, "borcum yoktur") dikkate alınmaz.
1. İmzaya İtiraz (İİK m. 170):
- İtiraz Şekli: İcra Mahkemesi'ne yazılı dilekçe ile yapılır. Dilekçede, senetteki imzanın kendisine ait olmadığı ve imzanın sahte olduğu açıkça belirtilmelidir. İmza incelemesi talep edilmelidir.
- İtirazın Sonuçları ve İzlenecek Yollar: İmzaya itiraz, icra takibini kendiliğinden durdurmaz. İcra Mahkemesi, itirazı incelemek üzere duruşma yapar. Duruşmada, imza incelemesi (bilirkişi incelemesi) yapılabilir.
- İmzanın Borçluya Ait Olmadığının Tespiti (İİK m. 170/V): Mahkeme, inceleme sonucunda imzanın borçluya ait olmadığına karar verirse, takip durur. Alacaklı, bu karara karşı genel mahkemelerde dava açarak itirazın kaldırılmasını talep edebilir. Eğer alacaklı kötü niyetli veya ağır kusurlu ise, borçlunun talebi üzerine alacağın %20’sinden aşağı olmamak üzere tazminata ve ayrıca alacağın %10’u oranında para cezasına mahkûm edilir.
- İmzanın Borçluya Ait Olduğunun Tespiti (İİK m. 170/IV): Mahkeme, imzanın borçluya ait olduğuna karar verirse, itiraz reddedilir ve takip devam eder. Bu durumda borçlu aleyhine icra inkâr tazminatına hükmedilebilir ve ayrıca takip konusu alacağın %10’u oranında para cezasına mahkûm edilir.
2. Borca İtiraz (İİK m. 169):
- İtiraz Şekli: İcra Mahkemesi'ne yazılı dilekçe ile yapılır. Dilekçede, borcun neden geçersiz olduğu, ödendiği, zamanaşımına uğradığı, miktarının yanlış olduğu veya diğer itiraz nedenleri somut delillerle birlikte açıkça belirtilmelidir.
- İtirazın Sonuçları ve İzlenecek Yollar (İİK m. 169/a): Borca itiraz, icra takibini kendiliğinden durdurmaz. İcra Mahkemesi, itirazı inceleyerek bir karar verir.
- İtirazın Kabulü: Mahkeme borçlunun itirazını haklı bulursa, takip durur. Bu durumda alacaklı, alacağını genel mahkemede (Asliye Ticaret Mahkemesi) açacağı bir dava ile ispat etmek zorundadır. Bu dava, "alacak davası" veya "menfi tespit davası" olabilir. İİK m. 169/VI’da alacaklının kötü niyetli veya ağır kusurlu olması halinde borçlunun talebi olmasa dahi alacağın %20’sinden aşağı olmamak üzere tazminata mahkum edileceği düzenlenmiştir.
- İtirazın Reddi: Mahkeme borçlunun itirazını haksız bulursa, itiraz reddedilir ve takip devam eder.
Özetle, İtirazın Kaldırılması Kavramı Kambiyo Senetlerinde Yoktur: Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda, genel haciz yolundaki "itirazın kaldırılması" gibi bir müessese bulunmamaktadır. İcra Mahkemesi doğrudan itirazı inceler ve ya kabul eder ya da reddeder. İtirazın kabulü halinde alacaklı genel mahkemede dava açmak zorundadır.
Önemli Hususlar:
- İtiraz süreleri (5 gün) kesindir ve kaçırılması durumunda itiraz hakkı kaybedilir.
- İtiraz dilekçesinde itiraz nedenleri açık, somut ve gerekçeli bir şekilde belirtilmelidir. Genel ve soyut ifadelerle yapılan itirazlar dikkate alınmaz.
- İmzaya itiraz ve borca itiraz takibi kendiliğinden durdurmaz, mahkeme kararı ile durabilir.
- Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda itiraz ve itiraz üzerine izlenecek yollar karmaşık olabilir. Bu nedenle, bir avukattan hukuki yardım almak faydalı olacaktır.
Özet Tablo:
